Ko tēnei te wā hei aro atu ki te moumou o ngā matenga tamariki rangatahi o Aotearoa

Ko te pikinga o ngā mate o ngā tamariki me ngā rangatahi o Aotearoa he mea tino rerekē, ā, ko te korenga hoki o te hekenga e kore rawa e pai.

Inā rā ngā kitenga o te Komiti Arotake Matenga Tamariki (CYMRC) i tana pūrongo raraunga 15 i whakaputaina i tēnei rā, e tātari ana i ngā matenga o ngā tamariki me ngā rangatahi i waenga i ngā 28 rā me te 24 tau te pakeke mai i ngā tau 2015 me 2019.

I mea mai tētahi o ngā kaihautū o CYMRC a Tākuta Alayne Mikahere-Hall, puta noa i ngā tau tuku pūrongo e rima nei, e 2,666 ngā pēpi, ngā tamariki me ngā rangatahi i mate.

Tokomaha o ēnei matenga e taea te kaupare. Ko ngā matenga pā noa mai o ēnei matenga ko te whakamomori, te aitua ā-waka, mate pukupuku, me te mate ohorere o te pēpi (SUDI).

Ka mea mai a Tākuta Mikahere-Hall, ‘He mea tino kore pai i ēnei rā e ono putu ake te matenga o ngā pēpi Māori i te mate ohorere SUDI i ērā atu o ngā pēpi ehara i te Māori, ehara i te Pasifika. He mea tino kino ake ko te waru putu ake o ngā pēpi Pasifika i mate’.

‘Ahakoa te kaha mahi hei whakaheke i ngā matenga o ngā pēpi, tamariki me ngā rangatahi kua mimiti taua kaha, kā mutu kua ōrite haere ngā matenga i ngā rima tau ka hori ake nei. Mō mātou ake kāore tēnei i te paku pai.’

Tērā atu o ngā kaihautū o CYMRC Tākuta Matthew Reid ka mea mai mā te whakahoutanga o te pūnaha hauora, pūnaha hauā me te whakatū i te Manatū Hauora Māori hou ka tino whai wāhi ki te tirotiro panoni e hiahiatia ana kaua o roto anake o te pūnaha hauora engari o roto hoki o tō tātou pāpori whānui.

‘Ka kōkiri tēnei pūrongo raraunga i te kaha mahi, te tere hoki hei whakaheke i ngā matenga tamariki, matenga rangatahi. Ko āianei te wā hei whakaiti i ēnei raraunga kino mā roto mai i tētahi pūnaha hauora e whakahoungia anōtia me te piki māramatanga mō ngā putanga hauora e pā atu ana ki ngā pēpi, tamariki, rangatahi hoki o Aotearoa. Ko te tautoko a te Kāwanatanga ki te pūnaha hauora hou mā te mana whakahaere kia whakatikaina ngā rerekētanga he mea arotau. Mā tēnei ka whakakahangia anō te pūnaha kia kaha aro atu hei aukati i ngā matenga me te tautoko i ngā tukanga mana taurite ki tā ā mātou tohutohu e kī ai.

‘Mōhio ana mātou kei ētahi wāhi i Aotearoa ngā ratonga hauora tino pai e ārahina ana e te Māori me te Pasifika e kaha te mahi, nā konei ka kaha akiaki hoki i ngā rāngai hauora hou ki te tautoko me tuku whānui i ēnei mahi hou.

‘Me mātua whakapai ake ngā wawaotanga hauora, huri i te kāwanatanga me te pāpori e tika ana mō ngā pēpi Māori, Pasifika, ngā tamariki, ngā rangatahi hei āwhina i te tiro rerekētanga.’

Mea mai ana a Tākuta Mikahere-Hall me aronui atu ki te whakaiti i ēnei raraunga tino kino.

He tokomaha hoki ngā matenga i ngā wāhi rawakore ko ērā i te Rārangi Rawakore o Aotearoa taumata 10 (te rōpū tino rawakore) e toru putu ake i ērā o te taumata 1 (te rōpū whairawa). Ko te pānga hiato o ēnei kitenga ko te nuinga o ngā matenga ka noho taumaha ki ngā hapori Māori, hapori Pasifika.

‘Me whānau ora mai ngā pēpi katoa. Kei te kōrerotia tēnei pūrongo raraunga mō te oranga o ngā 2,666 pēpi, tamariki me ngā rangatahi i mate tino wawe ai. Kei te karanga atu mātou ngā kaiwhakarite kaupapa here a te kāwanatanga, ngā Kaituku pūtea, me ngā ratonga kia āta tirotiro i ngā hanga rerekē e kokoti ana i te kounga o te orangatanga,’ tā Tākuta Dr Mikahere-Hall.